نقدی کوتاه بر برنامه ی « دور همی »
در ایام نوروز، برنامه ای به نام «دور همی» پخش می شد که طرفداران نسبتا خوبی هم داشت. برنامه ای که در ابتدا به دلیل نو بودن فضای سن و ترکیب تئاتر، اجرا، موسیقی، استفاده از طنز اجتماعی و... جذاب به نظر می رسید.
اما این برنامه هم مانند سایر مشابه های خودش در معرض نقد قرار گرفت. یکی از نقدهایی هم که به سرعت در شبکه های اجتماعی دست به دست شد، تقلیدی بودن برنامه از همتای هندی خود بود که بعضا آن را بی اهمیت می دانستند و بعضا با دیدن این تشابه ها تأسف می خوردند. بماند که این تقلید ها در رسانه سابقه ی عجیبی دارد و در تبلیغات کالا ها یا ترویج مسائل اخلاقی هم به وفور دیده شده است؛ گویی که خلاقیت در امور رسانه ای امری است در دسترس خارجی ها (که البته کشورش فرق نمی کند، از همین چین و هند و ترکیه ی خودمان گرفته تا اروپا و آمریکا)، و ما همین که تقلید خوبی بکنیم از سرمان هم زیاد است.
اگرچه که بنیان این تقلید ها بر آبِ خود کم بینی است یا اموری از این دست، و این خود قبیح است، اما اگر این تقلید ها در حد ایده گرفتن باشد و باقی کار بومی سازی شود، یا اصلا خود برنامه ای که از آن تقلید شده، متناسب با فرهنگ و دین ما باشد و سپس مهر کپی برابر اصل بر آن بخورد، نمی توان خرده ی زیادی گرفت، چرا که در نهایت ناهنجاری های فرهنگی و اجتماعی و دینی و... ایجاد نمی کند.
به نظر می رسد اگر تیر نقدی بخواهد بر قلب برنامه ای مثل «دور همی» اصابت کند، باید درباره ی محتوای ارائه شده توسط آن، و نه صورت ظاهری اش، باشد. به این منظور نقد کوتاهی طبق سوالاتی که آقای مهران مدیری از یکی از مهمان های جلسه، یعنی آقای برزو ارجمند، پرسیدند، مطرح می شود. سؤالاتی که قبل از طرح آن ها هم با افتخار ادعا می شد که آن چه ما می پرسیم کمی غیرعادی است. این نقد بر می گردد به این سه سؤال:
- تا به حال چه کار بدی انجام داده اید که کسی نداند؟ اعتراف کنید!
- یک نفر که از دست شما ناراحت است را نام ببرید و بگویید چرا از شما ناراحت است و عذرخواهی کنید.
- از چه کسی تنفر دارید؟ نام ببرید.
نقد سوال اول:
در این سؤال از مهمان برنامه خواسته می شود که به کار مخفی بدی که انجام داده اعتراف کند.
اولا: هیچ دور از ذهن نیست که این کار بدِ مخفی یک گناه باشد. چرا که خود انجام دهنده ی آن جزء کارهای بد به حسابش می آورد. اگرچه که ممکن هم هست این بد، یک بد فرهنگی باشد و نه دینی، اما به هرحال تصور اینکه مهمان در آن شرایط به یک گناه اعتراف کند هم دور از ذهن نیست. اما همانطور که می دانیم، بر خلاف مسیحیت، که اعتراف به گناه نزد کشیش یکی از عوامل سعادت و پاکی انسان به حساب می آید، در اسلام عزیز این امر خودش یک گناه تلقی می شود و کسی حق چنین کاری را ندارد، مگر در شرایط خاص که مصلحت مهمی بر آن مترتب باشد. این کار عواقب خطرناکی از جمله ریختن قبح گناه، ایجاد کدورت، نا امیدی از اصلاح نفس و... دارد.
ثانیا: بر فرض این هم که آن کار بد، گناه نباشد و صرفا یک ناهنجاری فرهنگی به حساب بیاید، از آن جایی که تاکنون مخفی بوده، کاملا محتمل است که بیان آن، عواقب نامطلوبی داشته باشد که در آن لحظه مهمان برنامه نتواند آن ها را پیش بینی کند؛ مثل خراب شدن چهره ی او در نظر بینندگان، ایجاد کدورت بین او و کسی که آن کار بد به او مربوط بوده است، کمک به رواج یک ناهنجاری فرهنگی و...
نقد سؤال دوم:
اگرچه این سؤال در پوششی مثل عذرخواهی و اصلاح ذات بین قرار گرفته اما به دلیل اینکه از مهمان برنامه خواسته می شود علت ناراحتی را بگوید، نقدی که بر سوال قبل وارد بود بر این هم وارد است.
نقد سؤال سوم:
در جواب این سؤال ابتدا مهمان برنامه گفت که شخصی را که از او بدم می آید شما نمی شناسید. اما مجری خیلی صریح از او خواست که شخصی را نام ببرد که معروف است و همه می شناسند. خودش هم برای راحت کردن کار و ریختن قبح سؤال، یکی از عوامل رسانه ای را نام برد و تصریح کرد که تنها دلیل کار کردن با او این است که مجبور به همکاری است. سپس مهمان برنامه هم شخص معروفی را که از او تنفر دارد نام برد.
شکی نیست که در فرهنگ ما، بروز تنفر از یک انسان دیگر، آن هم در ملأ عام و بخصوص بدون هیچ هدف والاتری، یک ناهنجاری به حساب می آید، زیرا فقط عامل تفرقه و ایجاد کدورت بیشتر و کمرنگ کردن ارزش یک انسان می شود. البته این ابراز تنفر، از آن جهت که درعرف بدگویی به حساب می آید، شرعا هم منع شده است.
ممکن است کسی ایراد بگیرد که عرف ما در این زمینه دچار عیب است و رک گفتن نقد ها، چنان که در برخی فرهنگ ها وجود دارد، بهتر است. پاسخ داده می شود که اولا این ابراز تنفر نقد نیست، ثانیا خود رک گویی اگر فایده ای بر آن مترتب نباشد، هیچ ارزشی ندارد و بعضا باعث عدم اصلاح فرد مقابل می شود.
خاطر نشان می شود که این نقد فقط در مورد یک بخش کوتاه از یکی از قسمت های این برنامه بود و در مورد سایر بخش ها یا قسمت ها ادعایی ندارد. بنابراین وجود ایراد های بیشتر یا محسنات در سایر بخش ها یا قسمت ها را نفی نمی کند. گسترش و تکمیل این نقد باشد به پای کسانی که وقت بیشتری پای این برنامه گذاشتند، بلکه ذخیره ای باشد برای استفاده در ساخت برنامه های مشابه.
والسلام.
